Polscy biskupi i księża wciąż starają się, by ich głos, jak przed laty- z niesłabnącą siłą docierał do wiernych. Ale, wielu chodzących do kościoła katolików ma dziś świadomość nierozliczonych, panujących w nim przestępstw i szkodliwego, zwłaszcza dla Kościoła związku z polityką. Czy polski Kościół pamięta jeszcze o swoim Mistrzu z Nazaretu?
Jest rezydentem w parafii św. Andrzeja Boboli w Łodzi. O Kościele mówi wprost, nie stroniąc od tematów trudnych. Jako publicysta i bloger, dociera do prawdy w oparciu o fakty. Nie boi się własnych, głębokich refleksji i trafiających w sedno opinii. Działa na rzecz dialogu polsko- żydowskiego, nie zapominając o człowieku i pamiętając o Bogu. Rozmowa z księdzem Wojciechem Lemańskim.
Laura Jurga: Co się dzieje w polskim Kościele? Czy jest jeszcze częścią Kościoła Powszechnego z misją Chrystusa?
Ksiądz Wojciech Lemański: Myślę, że otworzyły nam się oczy. Znacznie szerzej, niż do tej pory, szerzej niż naszym przodkom. Żelazna kurtyna, która była kiedyś, miała ograniczyć nasz zakres widzenia do tego, co rządzący chcieli nam pokazać, co ukryć przed nami, jak chcieli się nam przedstawić. Żelazna kurtyna zniknęła dość niepostrzeżenie. Słyszeliśmy, że jej już nie ma, że nie ma Radia „Wolna Europa”, nie ma audycji BBC dla Polaków. Chyba nie bardzo to rozumieliśmy, niektórzy nie wierzyli, że tak już zostanie. Nie chodziło tylko o to, by mieć możliwość zobaczenia, jak ludzie żyją, ale także, by dostrzegać, jakie mają potrzeby religijne, jak realizują swoje potrzeby kulturalne, edukacyjne, na ile dostępna jest dla nich możliwość podróżowania, emigrowania, zarobkowania. Wielu starszych nie przyzwyczaiło się do tego, chyba do dzisiejszego dnia. Jeśli ktoś wześniej nie zabiegał o paszport, pokonując przeszkody, których kiedyś tak wiele, to dziś mając lat siedemdziesiąt, czy osiemdziesiąt specjalnie się w świat nie wybiera. Natomiast młodzi ludzie uważają, że tak jak jest było zawsze. Bo jakże by inaczej? W biurze podróży, obok oferty wyjazdu do Krynicy Morskiej, jest wyjazd do Chorwacji, czy na Wyspy Dziewicze, do Wenecji i na Karaiby. Gdyby trzydzieści lat temu wybuchła polityczna afera „ ośmiorniczek”, nie wiedzielibyśmy, o co chodzi. Dziś, owoce morza w każdej restauracji i w szanujących się sklepach. Dziś, nikogo nie interesuje informacją o statku z cytrusami, który zacumował w porcie. To wydaje się oczywiste.
Zmiany przyszły zbyt szybko?
Dwadzieścia lat temu telefonia komórkowa była jeszcze dla wybranych, w ślad za nią internet. Ja jeszcze pamiętam, gdy telefon w wiosce był tylko u sołtysa, czy na plebanii. Dziś, rzadko w którym domu jest telefon stacjonarny. Komórka spełnia wszystkie nasze oczekiwania, związane z telefonem. Więcej. jest jednocześnie źródłem informacji. Wszystko https://www.tvn24.pl/raporty/wrzesien-1939,229realizuje nam się w tym ”pudełeczku”, które mamy nieustannie przy sobie. Świat się zmienia, a historia coraz bardziej staje się historią z podręcznika. Oto świętujemy kolejne rocznice. Jedni świętują, a inni, pytają – co to za rocznica. Może trzeba słuchać tych, którzy jeszcze pamiętają wrzesień 1939 roku, marzec 1968., sierpień 1980, grudzień 1981, czerwiec 1989… Oni tak szybko odchodzą. Podobnie bohaterowie Powstania Warszawskiego, bohaterowie poznańskiego czerwca, robotnicy Ursusa i Radomia…
Ale, przecież nadal żyją…
Tak, ale uczestników wojny 1920 roku, nie ma już pośród nas. Inaczej rozmawia się z 85- latkiem, a jeszcze inaczej ze starszymi. 1989 rok nie był tak dawno. Ale, ludzie, którzy urodzili się w 1990, 2000, 2010 roku, to już jedna trzecia społeczeństwa. Oni, o historii „Solidarności” wiedzą z podręczników. Kto jeszcze pamięta na własnej skórze grozę stalinizmu? A, co wiedzą o komunizmie Polacy urodzeni dziesięć, piętnaście lat po wojnie? Żyją jeszcze tacy, którzy go doświadczyli, siedzieli w więzieniach, jak Frasyniuk czy Michnik. Ale, większość słucha opowieści o occie na pustych półkach sklepowych, jak o szklanej górze.
Jak, to, co Ksiądz mówi ma się do Kościoła?
Większość starszych ludzi, powiedzmy połowa społeczności naszego kraju, pamięta Kościół takim, jakim był „za ich czasów”. Kościół związany ze społeczeństwem, Kościół, który to społeczeństwo, ale także władza postrzegała, jako wyraźnie od tamtej władzy oddzielony. Urząd ds. Wyznań, klerycy brani do wojska, brak pozwoleń na budowę kościołów, nauka religii w prywatnych domach w strażackich remizach, w salkach. Nie było już raczej prześladowań takich, jak bezpośrednio po wojnie, natomiast, opowieść o kardynale Wyszyńskim aresztowanym, inwigilowanym, więzionym, to jedną z opowieści o Kościele cierpiącym wraz z narodem. Nasza wiedza zależy od tego, kto nam ją przekazuje. Jeśli mu ufamy, opowieść uznajemy za wiarygodną, jeśli nie szukamy innych źródeł, gdzie ta sama historia może być zupełnie inaczej przedstawiona.
To prawda…
Jak połączymy te czynniki: przemiany, nowe pokolenia, które nam wyrosły, to sobie uświadomimy, że wyniki badań, prowadzone przez polskie sondażownie albo pracownie socjologiczne na uniwersytetach, dotyczące religijności młodego pokolenia, pokazują nam, że młodzi ludzie, mają zupełnie inne doświadczenie Kościoła, niż może nawet większość społeczeństwa, która przeżyła lata 40., 60., 70. . Nie chcę powiedzieć, że młode pokolenie jest dla Kościoła stracone. Ale, na pewno nie pójdzie drogą, którą szło pokolenie naszych rodziców i nasze. Oni nie doświadczają tego, czego my doświadczaliśmy. Obawy, jakie mamy, dla tego pokolenia zwyczajnie nie istnieją. Nie rozumieją, co znaczyła niemożność zawiadomienia rodziny o szczęśliwych narodzinach dziecka w stanie wojennym, bo oni dziś mają komórki.
Przepaść mentalna?
Tak. To trochę, jakby dziś ktoś opowiadał, że przed laty poszedł do sklepu i nic w nim nie było. Młody człowiek powie, że wystarczyło iść do innego sklepu. Nie wiem, czy młodym ludziom, powiedzmy trzydziestoparoletnim, trzeba dziś opowiadać o niedogodnościach tamtych czasó. Było minęło. Przed nimi stoją inne wyzwania, inne możliwości i inne zagrożenia czyhają na nich. Obraz księży, wywożonych do obozów koncentracyjnych, zamykanych w więzieniach, sądzonych, porównywalny jest z męczeństwem pierwszych męczenników. Dla młodych ludzi to bardzo odległa przeszłość. Oni nie spotkali księdza, który zostałby wtrącony do więzienia za wygłoszone kazanie. Oni nie widzieli na własne oczy księdza Jerzego Popiełuszko.
Jak, w takim razie rozumieć porównanie, stojącego, zdaniem części biskupów po stronie prawdy arcybiskupa Jędraszewakiego do księdza Popiełuszko i jak interpretować komunikat Rady Biskupów Diecezjalnych KEP , wyrażających solidarność z Metropolitą Krakowskim?
Ja się z tym nie zgadzam. Był taki czas, jakieś czterdzieści lat temu, kiedy ludzie wsłuchiwali się w listy Episkopatu i szli do katedry, żeby wysłuchać, co biskup ma, do powiedzenia. Według mnie, ten czas minął bezpowrotnie. Pani mówi, że powstał taki komunikat, a ja, zastanawiam się, ile osób się tym zainteresuje. Nie wiem, w ilu kościołach ten tekst będzie czytany. W wielu kościołach praktykuje się dziś krótkie kazania albo tylko rozważanie Ewangelii w ciszy. Dlatego, ludzie, wiedząc, że gdzieś będzie czytany komunikat KEP, mogą taką parafię ominąć. A zwłaszcza gdy jest czytany tak kontrowersyjny list.
Przysłowiowy churching?
On nie jest przysłowiowy. Mówimy o faktycznym przemieszczaniu się pewnej liczby osób. Jeśli, weźmiemy pod uwagą duże miasta takie, jak Warszawa, Łódź, Gdańsk, czy Szczecin, gdzie frekwencja na niedzielnych mszach, w wielu kościołach sięga kilkunastu procent, to trzeba sobie uświadomić, że spośród przyznających się do Kościoła, na msze przychodzi mniejszość, z czego garstka idzie do innego kościoła. Nie jest to wielka skala przemieszczeń. Ale jest zauważalna. A jeżeli homilii, kazań, listów słucha tylko niewielka grupa wiernych, to jaki wpływ ma Kościół na pozostałych? Jestem prawie pewien, że większość z nich nie przeczytała nawet niedzielnej ewangelii i nie wysłuchała jej ani w radiu, ani w telewizji. Może wyjechali na weekend albo dłużej pospali w niedzielę. Nawet zakaz handlu w niedzielę nie zaowocował zwiększeniem frekwencji na niedzielnej Eucharystii. Niektórzy uważają, że wyprawy do centrów handlowych, połączone były u niektórych z wyprawą do kościoła. W pobliżu niektórych centrów handlowych parafie, zauważyły zwiększoną frekwencje wiernych, którzy przychodzili na Mszę przed lub po zrobieniu zakupów.
Czasy się zmieniły. Dziś ludzie nie słuchają już głosu księży z taką uwagą i powagą, jak kiedyś. Wielu katolików niepokoi fakt, że coraz silniejszy jest widoczny w tym Kościele podział. Nasuwa mi się także pytanie o powszechność Kościoła w Polsce, skoro niemała część Polaków, będących w Kościele, nie słucha nawet głosu Papieża. Pozwala w ten sposób na podtrzymywanie narracji niektórych biskupów i księży, na przykład o ideologii LGBT, czy o nacjonalizmie. A, przecież Chrystus nie walczył z człowiekiem. Dokąd zmierza Kościół w Polsce?
Myślę, że u niektórych jest pokusa, by wróciło to, co było. To znaczy, by ten głoś Kościoła był dla wiernych decydujący. Wydaje się, że wielu polskich hierarchów uważa, że, jeżeli Episkopat się zbierze i uchwali jakiś dokument, to ten dokument, niemal natychmiast zmieni rzeczywistość. Stąd dążenie do uchwalenia zakazu handlu w niedziele, całkowity zakaz aborcji, katecheza w szkołach, kapelani w instytucjach państwowych. Wydaje mi się, że polski Kościół niepostrzeżenie stracił umiejętność i skuteczność oddziaływania na wiernych. Już nie wystarcza uczyć wiernych zasad chrześcijańskiej wiary, chcieliby wprowadzić zasady prawa i organy nakłonić do ich egzekwowania. Słyszymy narzekania, że Kościół angażuje się w politykę….
A powinien?
Trudne pytanie. Są dziedziny, w których byłoby dobrze, by Kościół się zaangażował. W innych – niespecjalnie. Niektórzy robią to bez owijania w bawełnę. Grzmią z ambony niektórzy biskupi i księża. Ale, to zapytać – z jakim skutkiem? Taki przykład. Chyba nie znajdzie Pani warszawskiej parafii, w której namawiano do głosowania na Rafała Trzaskowskiego na prezydenta Warszawy. A wygrał w cuglach, w pierwszej turze. Myślę, że to też pokazuje, że czasem głos Kościoła jest przez wiernych kontestowany.
Co z tego wynika? Czy to oznacza, że nie należy takiej uwagi przywiązywać do opinii Kościoła, zwłaszcza, jeśli się z nią nie zgadzamy? Warszawa ma swoją specyfikę. Ale myślę, że nie da się nie zauważyć, że osoby takie, jak arcybiskup Jędraszewski czy Gądecki, mają wpływ na dużą część wiernych w Kościele. Ich wypowiedzi nie są bez znaczenia. Dlaczego, dla wielu kwestia rozdziału Państwa od Kościoła jest nie do przyjęcia? Przecież to jest zapis Gaudium et Spes. Wydaje mi się, że to ważne także dlatego, że nie da się ludzkich sumień regulować prawnie.
Spójrzmy na Argentynę i Chile. Kościół uwikłany w politykę, ma w niektórych krajach ręce splamione krwią wiernych. Również krwią księży i sióstr zakonnych, mordowanych przez reżim. Byli też tacy, jak Romero, jak Bergolio, angażujący się po stronie uciśnionych. Chodzi o to, że nie możemy sytuacji Kościoła w Polsce rozpatrywać w swoistej próżni. Gdy Kościół bronił strajkujących , internowanych, zwalnianych z pracy, wtedy to było również polityczne zaangażowanie. Dokumenty kościelne wszystkich przypadków nie uwzględniają. Jednocześnie wiemy, że w różnych wymiarach Kościół daleko odbiega od swego nauczania. Mówimy tu o kwestiach pedofilii, celibatu, alkoholizmu, o nieprawidłowościach finansowych. Można powiedzieć, że jakiś kościół lokalny, w pewnym wymiarze realizuje swoją misję w sposób niezgodny z nauczaniem Kościoła Powszechnego. Ale jednocześnie nie spotkałem się w ciągu mojego życia, żeby jakiś biskup albo ksiądz powiedział wiernym, że jak zagłosują na jakiegoś kandydata, to nie zostaną wpuszczeni do kościoła albo grozi im ekskomunika. Jeżeli ktoś nawet opowiada, że obecny prezydent jest darem od Boga, jak się to jednemu z biskupów zdarzyło, to jedni powiedzą, że to skandal, że biskup mówi takie rzeczy a inni będą bili biskupowi brawo.. Ja uważam, że to głupota i lizusostwo wobec władzy. Inni na tę wypowiedź nie zwrócą uwagi. Był czas, kiedy ludzie głosu biskupów nasłuchiwali. Tysiące ludzi przychodziło, by słuchać księdza Popiełuszko. Ale, te tysiące ludzi, to nie większość. Byłem w tym roku na pielgrzymce łódzkiej. Liczyła około tysiąc sześćset osób, dziewięć grup. W latach 70-tych ubiegłego wieku chodziłem na pielgrzymkę do Częstochowy, z kościoła Paulinów na Nowym Mieście w Warszawie. Wówczas pierwsza grupa liczyła dwa tysiące osób. A grup było kilkadziesiąt. Były grupy młodzieżowe, akademickie. Dziś znacznie mniej wiernych chodzi na pielgrzymki. Czy to oznacza, że zakres oddziaływania Kościoła jest mniejszy? Chyba tak. Natomiast, jeżeli chodzi o odpowiedź na apele Episkopatu i respektowanie głosu Kościoła, to jesteśmy daleko od miejsca, w którym byliśmy, na przykład w latach 70. To jest zupełnie inny Kościół.
Zapytam więc, w odniesieniu do tego, co jakieś pięćdziesiąt lat temu mówił Joseph Ratzinger : Zostanie nas w Kościele garstka?
Zupełnie się z taką zapowiedzią nie zgadzam.https://deon.pl/wiara/duchowosc/prorocze-slowa-ks-josepha-ratzingera,223395 Co do wypowiedzi kardynała Ratzingera, wtedy jeszcze nie był papieżem, uważam, że była to wypowiedź człowieka myślącego, wyciągającego logiczne wnioski. O wielu naszych wypowiedziach, felietonach za jakiś czas ktoś może powiedzieć : „Ten człowiek miał rację”. Widzą chylący się ku upadkowi dom, nietrudno przewidzieć że upadnie. Ale to wizja głęboko niechrześcijańska. Dlaczego chyli się ku upadkowi? Co zrobić, by nie runął? Jeżeli Jezus jest Mesjaszem, który, przyszedł po to, by zbawić wszystkich grzeszników, to czy którykolwiek chrześcijanin może pogodzić się z tym, że jego wspólnota działa tak, jakby jej celem była niewielka wspólnota, wspierających się wzajemnie wyznawców? Co z tymi, którzy są na zewnątrz? Według mnie, wszystkie wspólnoty, które mienią się być chrześcijańskimi, będą nimi o tyle, o ile będą naśladować świadków Jehowy, którzy stoją na skrzyżowaniach i placach, proponując każdemu przechodzącemu Orędzie Jezusa. Nie agresywnie, nie natarczywie, ale wytrwale .
O! Ciekawe…
…Dawno powinniśmy porzucić nasze świątynie. Nie po to, by omijać je z daleka. Ale po to, by z nich wychodzić sobie naprzeciw . Niekoniecznie chodzi o ewangelizację typu: „Ja pana/panią nawrócę”. Tu raczej chodzi o pytanie -”Czy mógłbym w czymś pomóc? Bo jestem Chrześcijaninem”. Myślę, że Kościół w Polsce całemu światu pokazał, jak liczy się z nauczaniem swojego Mistrza, kiedy uchodźcom powiedział: „Nie!”
Koniec części I.